ΠΜ105 – Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Περίγραμμα:

Αρχές και φιλοσοφία μαθήματος: Το μάθημα Παιδαγωγική και Φιλοσοφία της Παιδείας συμπεριλαμβάνεται στα πρώτα διδασκόμενα αντικείμενα για όποιον επιθυμεί να αποκτήσει παιδαγωγική μόρφωση, καθώς λειτουργεί ως βάση για κάθε τέτοια σπουδή. Με αυτό αποκαλύπτεται το παιδαγωγικό φαινόμενο, αναλύεται στην ιδιομορφία του και εξετάζεται αναλυτικά η διαδικασία της αγωγής, της εκπαίδευσης και της παιδείας. Καθώς βαθμιαία ξεδιπλώνεται όλο το φάσμα των παιδαγωγικών λεγομένων επιστημών, συνειδητοποιείται ότι το πεδίο της παιδαγωγικής, πάντοτε με επικέντρωση στη δυναμική της μεταβολής που υπάρχει στον άνθρωπο, μελετά στην πραγματικότητα βασικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής. Η παιδαγωγική γνώση, με μορφωτική αξία αυτή καθ’ εαυτήν, σε ένα δεύτερο επίπεδο μπορεί να γίνει αντικείμενο νέας επεξεργασίας σε κάθε μια από τις θεματικές της, αυτή τη φορά με τη συνειδητή προσέγγιση του φιλοσοφικού στοχασμού. Το δεδομένο μετατρέπεται σε πρόβλημα για μελέτη σε βάθος. Σε αυτή την αναζήτηση είναι πολύτιμη η συνδρομή των φιλοσόφων της παιδείας, οι οποίοι, όντας οι ίδιοι συχνά και παιδαγωγοί, κατέθεσαν το καταστάλαγμα της σκέψης τους γι’ αυτά. Η διάκριση της παιδαγωγικής α) σε Επί μέρους επιστήμες, β) σε Κατευθύνσεις, και γ) σε Πεδίο εφαρμογής έγινε με βάση τη διάκριση του Dieter Lenzen. Lenzen, D. (1989). Βλ. ‘Paedagogik–Erziehungswissenschaft’ in: Lenzen, D. (1989). Paedagogische Grundbegriffe. Stuttgart, Ernst Klett. (1105‐1117).

Περίγραμμα μαθήματος: Αντικείμενο, σκοπός και στόχοι της ‘Παιδαγωγικής και Φιλοσοφίας της Παιδείας’. Βασικές έννοιες. Μέθοδοι έρευνας των παιδαγωγικών φαινομένων στην ‘Παιδαγωγική και Φιλοσοφία της Παιδείας’. Πηγές της παιδαγωγικής και φιλοσοφικής γνώσης. Ανθρωπολογικές προϋποθέσεις της αγωγής. Περιβάλλον και κληρονομικότητα. Παράγοντες που διαμορφώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Eπίπεδα προσέγγισης των παιδαγωγικών φαινομένων (κοινωνικό, εκπαιδευτικό, διαπροσωπικό, ατομικό). Η παιδαγωγική σχέση. Η εκπαιδευτική διαδικασία. Η αυτονομία ως σκοπός της αγωγής. Ο σχολικός θεσμός. Σχολικός χώρος και χρόνος. Η διεπιστημονικότητα των παιδαγωγικών φαινομένων. Η συμβολή των πρωτεργατών στην εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης και πράξης: Κομένιος, Ρουσσώ, Πεσταλότσι, Φρέμπελ και Τολστόι. Από την ‘Παιδαγωγική’ στις επί μέρους ‘παιδαγωγικές επιστήμες’, στις ‘Κατευθύνσεις’ τους και στα πεδία εφαρμογής της παιδαγωγικής γνώσης (περιγραφή αντικειμένων): Επί μέρους παιδαγωγικές επιστήμες: Γενική‐Συστηματική Παιδαγωγική: Ανθρωπολογία της αγωγής, Φιλοσοφία της αγωγής. Κοινωνική, Επαγγελματική, Ιστορική, Συγκριτική, Σχολική Παιδαγωγική, Διδακτική, Ενηλίκων, Ειδική, Εξελικτική Παιδαγωγική. Άλλες προσεγγίσεις: Κριτική Παιδαγωγική, Ιστορικο‐υλιστική Παιδαγωγική, Ψυχαναλυτική Παιδαγωγική, Φιλοσοφική Παιδαγωγική, Μεταρρυθμιστική Παιδαγωγική (του ‘Σχολείου εργασίας’ – Μοντεσσοριανή – Παιδαγωγική Waldorf – Παιδαγωγική Freinet…). Αναρχιστική Παιδαγωγική, Αντιαυταρχική Παιδαγωγική, Σοσιαλιστική Παιδαγωγική. Συγγενικές ‐ συνδυαστικές επιστήμες: Παιδαγωγική Ψυχολογία, Κοινωνιολογία της Παιδείας, Φιλοσοφία της Παιδείας… Έλληνες μεταρρυθμιστές παιδαγωγοί: Λασκαρίδου – Δελμούζος – Γληνός – Κουντουράς – Παπαμαύρος – Ιμβριώτη – Παπανούτσος… Κατευθύνσεις: Παιδαγωγική των αλλοδαπών/ διαπολιτισμική παιδαγωγική, παιδαγωγική του ελεύθερου χρόνου, πολιτισμική παιδαγωγική, παιδαγωγική των μέσων, μουσειοπαιδαγωγική, παιδαγωγική του περιβάλλοντος, παιδαγωγική της ειρήνης, παιδαγωγική του προσώπου (Rogers), παιδαγωγική της διαφυλικότητας, παιδαγωγική των δικαιωμάτων του παιδιού, παιδαγωγική της επιχείρησης… Πεδία παιδαγωγικών εφαρμογών: Σχολική εκπαίδευση, Management στην εκπαίδευση, αγωγή των ΑμΕΑ, διαπολιτισμική αγωγή, αγωγή της ειρήνης, αγωγή υγείας, σεξουαλική αγωγή, κυκλοφοριακή αγωγή, περιβαλλοντική αγωγή, αγωγή του διαλόγου, αγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού, αγωγή του ελεύθερου χρόνου… Κύρια φιλοσοφικά ρεύματα παιδείας (Το πρόβλημα της γνώσης): ιδεαλισμός, Πλάτωνας – ρεαλισμός, Αριστοτέλης – φυσιοκρατία, Rousseau – πραγματισμός, Dewey – ορθολογισμός, Descartes – εμπειρισμός, Locke – η κριτική σχολή (η συνδυαστική πρόταση) του Kant – η αναλυτική φιλοσοφική προσέγγιση της γλώσσας, Wittgenstein – η υπαρξιακή προσέγγιση στην παιδαγωγική, Bollnow – Freire και κριτική παιδαγωγική. Επί μέρους κατευθύνσεις της κριτικής παιδαγωγικής. – Το αίτημα της αποσχολειοποίησης, Illich. – Summerhill, το ελεύθερο σχολείο του Neill – Κονστρουκτιβισμός στην εκπαίδευση: Bruner, Vygotsky, Piaget. Σύγχρονοι προβληματισμοί: παιδιά σε κίνδυνο, έφηβοι σε διαδικτυακή εξάρτηση, διασύνδεση τυπικών και άτυπων μορφών εκπαίδευσης, η «σχολική ζωή», καινοτομίες στο χώρο της εκπαίδευσης, διά βίου μάθηση. Επεξεργασία αποσπασμάτων αντιπροσωπευτικών παιδαγωγικών κειμένων.

Σκοπός μαθήματος: Το μάθημα αποσκοπεί στο να συμβάλει ουσιαστικά στη θεμελίωση της παιδαγωγικής ταυτότητας των μελλοντικών εκπαιδευτικών καθώς εισάγει στο πεδίο των παιδαγωγικών επιστημών, καλλιεργεί τον παιδαγωγικό τρόπο σκέψης και δράσης και εξοικειώνει στους βασικούς προβληματισμούς της φιλοσοφίας της παιδείας. Οι φοιτητές κατανοώντας σε βάθος το φαινόμενο της αγωγής και της εκπαίδευσης στις διάφορες εκφάνσεις του και γνωρίζοντας τους βασικούς φιλοσοφικούς στοχασμούς που διατυπώθηκαν σχετικά με αυτό, αφ’ ενός θα μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στο μελλοντικό ρόλο τους, αφ’ ετέρου θα αποκτήσουν μια πολύτιμη μόρφωση για την ίδια τη ζωή. Πιο συγκεκριμένα με τη διδασκαλία του μαθήματος επιδιώκεται οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί: Να εξοικειωθούν με το αντικείμενο της Παιδαγωγικής και τη διεπιστημονικότητα που χαρακτηρίζει το πεδίο της. Να ορίζουν και να επεξεργάζονται βασικές έννοιες της Παιδαγωγικής και της φιλοσοφίας της παιδείας. Να κατανοούν τα επίπεδα προσέγγισης των παιδαγωγικών φαινομένων και τους παράγοντες που τα επηρεάζουν. Να εξοικειωθούν με το αντικείμενο της φιλοσοφίας της παιδείας και τους στόχους της και να αντιληφθούν την αναγκαία σχέση της με την παιδαγωγική. Να γνωρίζουν τις μεθόδους έρευνας στο συγκεκριμένο σύνθετο πεδίο και να είναι σε θέση να προσκομίζουν παραδείγματα προσέγγισης για κάθε μέθοδο. Να γνωρίζουν τους σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της παιδαγωγικής στην Ελλάδα και διεθνώς. Να γνωρίζουν τις επί μέρους παιδαγωγικές επιστήμες, τις σύγχρονες Κατευθύνσεις τους και τα πεδία εφαρμογών της παιδαγωγικής γνώσης, και να είναι ικανοί να παρουσιάζουν τα βασικά περιεχόμενά τους. Να είναι σε θέση να αναπτύσσουν τις σπουδαιότερες φιλοσοφικές θεωρίες που διατυπώθηκαν για το φαινόμενο της αγωγής και της εκπαίδευσης διαχρονικά. Να αναπτύσσουν παιδαγωγικο‐φιλοσοφικό προβληματισμό μέσα από την επαφή τους με τα παιδαγωγικά ρεύματα και τις σύγχρονες τάσεις στο χώρο της εκπαίδευσης.